ҚАЗАҚСТАН МЕН РЕСЕЙ ШЕКАРА МАҢЫ: АЛТАЙ ҚАЗАҚТАРЫНЫҢ ТАРИХИ ЖАДЫ – МЕМЛЕКЕТАРАЛЫҚ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚТЫҢ ФАКТОРЫ РЕТІНДЕ
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/ISMO.2025.59.1.011Кілт сөздер:
жады, тарихи жады, мәдени жады, жадты зерттеу, дәстүрлі құндылықтар, мемлекет құру, ұлттық болмыс, ұлттық идеяАннотация
Қазіргі Қазақстан-Ресей мемлекетаралық ынтымақтастығының маңызды факторы – Ресейдің шекара маңында тұратын қазақтардың тарихи жады. Мақалада саны 12 мыңнан асатын Алтай Республикасында тұратын қазақтардың этномәдени ерекшеліктері қарастырылған. Бұл этностың негізгі бөлігі Қош-Ағаш өңірінде шоғырланған, оның тарихи қалыптасуы 19 ғасырдың соңғы үштен бірінде Семей облысының Өскемен уезінен қазақтардың қоныс аударуымен байланысты. Бұл көші-қон процестері қазіргі Шу даласының аумағын игеруге ықпал еткен жайылымдық жерлерді іздеуден туындады.
Орта жүзге жататын Алтай қазақтары (сарғалдақтар, наймандар, уәкілер және т.б.) жергілікті этностармен ұзаққа созылған қарым-қатынастан және табиғи-климаттық жағдайлардың ерекшеліктерінен туындаған этномәдени бейімделудің ерекше сипатын көрсетеді. Соның нәтижесінде Алтай қазақтары Қазақстан, Қытай және Моңғолия қазақтарының болмысынан ерекшеленетін бірегей этномәдени бірегейлікті қалыптастырды, мұнда дәстүрлі мәдениет анағұрлым шынайы түрде сақталған.
Әлеуметтік-мәдени трансформация жағдайында этномәдени бірегейлік пен қауымдастықтың тұрақтылығын сақтау механизмі ретінде әрекет ететін тарихи жадыны сақтаудағы дәстүрлі құндылықтардың рөліне ерекше назар аударылады. Зерттеуде мәдени дәстүрлер сабақтастығын қамтамасыз ететін және Алтай қазақтарының өзіндік санасын қалыптастырудың негізгі факторы ретінде тарихи жадының маңыздылығы атап өтілген.
Зерттеу аясында шекаралық аймақтардағы ұлттық-патриоттық сезім мен салт-дәстүрді сақтау мәселесін зерделеу мақсатында сараптамалық сауалнама жүргізілді. Алынған нәтижелер Алтай қазақтарының дәстүрлі құндылықтарының тарихи жадыны сақтау тетігі ретіндегі рөлі, сондай-ақ олардың қазіргі жағдайда этномәдени бірегейлікке әсері туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
