ИМПЕРИЯЛАР МЕН ҚУҒЫН-СҮРГІН АРАСЫНДА: ҚЫТАЙ-КЕҢЕСТІК АЛШАҚТЫҚ КЕЗІНДЕ КЕҢЕСТІК ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ ҰЙҒЫР МИГРАНТТАРЫ
##plugins.pubIds.doi.readerDisplayName##:
https://doi.org/10.48371/ISMO.2025.61.3.002Кілт сөздер:
ұйғыр миграциясы, қытай-совет қайшылықтары, қырғи-қабақ соғыс, синофобия, ауызша тарих, бірегейлік, Совет Одағының Орталық Азиясы, жады саясатыАннотация
Бұл мақалада Синьцзяннан шыққан ұйғыр мигранттарының Совет Одағының Орталық Азия республикаларына қоныстану тәжірибесі қарастырылады. Негізгі назар 1960–1980-жылдары Қытай мен Совет Одағы арасындағы шиеленіс кезеңінде олардың отанымен эмоционалдық және практикалық байланыстарды қалай сақтағанына аударылады. 1950-жылдары және 1960-жылдардың басында көптеген ұйғырлар Қытайдағы саяси репрессия мен ұжымдастырудан қашып кетті. Кейінгі онжылдықтардағы олардың естеліктері Қытайдың өсіп келе жатқан ықпалы мен Совет Одағына деген дұшпандық ұстанымынан туындаған алаңдаушылық пен үрейге толы. Зерттеуде "қырғи-қабақ соғыс" кезеңіндегі геосаяси процестердің, әсіресе қытай-совет қарым-қатынастарының нашарлауының, Совет Одағының шеткері аймақтарында өмір сүрген ұйғыр қауымдастықтары тарапынан қалай қабылданып, түсіндірілгені талданады. Мәдени, тілдік және отбасылық байланыстары екі жақта да болған трансшекаралық этномәдени азшылық ретінде ұйғырлар бұл геосаяси жанжалдың салдарын ерекше сезінді.
Мақалада 1970–1980-жылдарға – Совет Одағындағы синофобия күшейген кезеңге – ерекше мән беріледі. Зерттеу әдістемесі ретінде авторлар ауызша тарих пен тереңдетілген сұхбаттарға сүйенеді. Бұл материалдар Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстанда ұзақ жылдар жүргізілген этнографиялық далалық жұмыстар барысында жиналған. Зерттеу ұйғыр қауымдастықтарының халықаралық шиеленіс, мәжбүрлі көші-қон және саяси адалдықтың өзгерістеріне қалай бейімделгенін түсіну үшін жадыға негізделген нарративтердің практикалық маңызын көрсетеді. Авторлар жаһандық саясаттың күнделікті өмірге қалай ықпал еткенін – қорқыныш, дұға және сатиралық мәдени өрнектер арқылы – сипаттайды. Алынған нәтижелер қазіргі саясаткерлер, мұғалімдер мен зерттеушілер үшін мәжбүрлі мигранттар мен трансшекаралық этникалық топтармен жұмыс істеуде пайдалы бола алады, себебі олар геосаяси оқиғалардың жеке басының бірегейлігіне, төзімділікке және саяси сананың қалыптасуына қалай әсер ететінін көрсетеді.
